Yapıların katları arasında güvenli bir geçiş sağlayan merdivenler, inşaat sürecinin en kritik elemanlarından biridir. Betonarme merdivenler, dayanıklılıkları ve uzun ömürlü yapıları sebebiyle sıkça tercih edilir. Sağlam bir merdiven imalatı, dikkatli bir projelendirme, hassas bir kalıp işçiliği, doğru demir donatı uygulaması ve kaliteli beton dökümü gerektirir. Her bir aşama, bir sonraki adımın başarısını doğrudan etkiler. Bu süreç, mimari estetik ile mühendislik hesaplamalarının birleştiği noktada başlar.
Projelendirme ve Hesaplama Aşaması
Bir betonarme merdivenin yapımına başlamadan önceki ilk adım, detaylı bir projelendirme sürecidir. Bu süreçte merdivenin konumu, tipi (düz, döner, sahanlıklı), eğimi ve boyutları belirlenir. Mimari projede yer alan bu detaylar, yapının genel estetiği ve kullanım kolaylığı açısından büyük bir rol oynar. Projelendirmenin ardından mühendislik hesaplamaları gelir. Bu hesaplamalar, merdivenin taşıyacağı yükleri ve bu yüklere karşı direncini belirler.
Rıht yüksekliği ve basamak genişliği hesabı
Merdivenlerin konforlu bir biçimde çıkılıp inilmesi için rıht yüksekliği (iki basamak arasındaki dikey mesafe) ve basamak genişliği (ayağın bastığı yatay yüzey) doğru ayarlanmalıdır. İnsan adımı ergonomisine dayanan ve genel kabul görmüş bir formül bulunur. Bu formül, 2h + b = 63 cm şeklindedir. Burada ‘h’ rıht yüksekliğini, ‘b’ ise basamak genişliğini temsil eder.
Hesaplama yapılırken öncelikle kat yüksekliği belirlenir. Kat yüksekliği, planlanan rıht sayısına bölünerek ideal bir rıht yüksekliği bulunur. Örneğin, kat yüksekliği 300 cm ise ve 17 adet rıht planlanıyorsa, her bir rıhtın yüksekliği yaklaşık 17.65 cm olur. Ardından, bulunan rıht yüksekliği formülde yerine konularak basamak genişliği hesaplanır: 2 * 17.65 + b = 63 işleminden basamak genişliği yaklaşık 27.7 cm olarak bulunur. Bu ölçüler, konforlu bir kullanım sunar. Yönetmelikler, konutlarda rıht yüksekliğinin 18 cm’yi geçmemesini, basamak genişliğinin ise 27 cm’den az olmamasını şart koşar.
Merdiven eğiminin belirlenmesi
Merdivenin eğimi, kullanım amacına göre değişkenlik gösterir. Konforlu bir eğim genellikle 30 ile 37 derece arasındadır. Eğim, rıht yüksekliğinin basamak genişliğine oranı ile bulunur. Çok dik merdivenler güvenlik riski taşırken, çok yatık merdivenler ise gereğinden fazla alan kaplar. Proje aşamasında bu dengenin doğru kurulması, mekanın verimli kullanımını sağlar.
Kalıp Hazırlığı ve Kurulumu
Projelendirme ve hesaplamalar tamamlandıktan sonra sıra, merdivene şeklini verecek olan kalıbın hazırlanmasına gelir. Kalıp imalatı, merdiven yapımının en hassas ve ustalık isteyen aşamalarından biridir. Kalıbın sağlamlığı, betonun ağırlığını taşıyabilmesi ve sızdırmazlığı, kusursuz bir yüzey elde etmek için kritik derecede önemlidir.
Kalıp malzemesinin seçimi
Merdiven kalıpları genellikle ahşap veya çelik panellerden imal edilir. Ahşap kalıplar, işlenmesi kolay olduğu için özellikle karmaşık formdaki (döner gibi) merdivenlerde tercih edilir. Plywood gibi pürüzsüz yüzeyli malzemeler, beton yüzeyinin daha düzgün çıkmasına olanak tanır. Kalıp malzemesinin temiz, düzgün ve sağlam olması, son ürünün kalitesini doğrudan etkiler.
Kalıbın kurulması
Kalıp kurulumu, projede belirtilen ölçülere birebir uyularak yapılır. İlk olarak, merdivenin altını ve yanlarını destekleyecek taşıyıcı iskele sistemi kurulur. Bu iskele, betonun ağırlığı altında esneme yapmayacak veya çökmeyecek kadar sağlam olmalıdır. Ardından, merdiven plağının altını oluşturacak eğimli yüzey çakılır. Sonrasında, rıhtları oluşturacak olan dikey ahşap paneller (rıht tahtaları) projeye uygun yükseklik ve genişlikte sabitlenir. Bu tahtaların şakülünde ve terazisinde olması, basamakların düzgünlüğü için şarttır. Kalıp birleşim yerlerinin sızdırmazlığı, beton şerbetinin akıp gitmesini önlemek için dikkatle kontrol edilir.
Demir Donatı İşçiliği
Beton, basma gerilmelerine karşı yüksek bir dirence sahipken, çekme gerilmelerine karşı zayıftır. Merdivenler kendi ağırlıkları ve üzerlerindeki hareketli yükler sebebiyle çekme gerilmelerine maruz kalır. Bu gerilmeleri karşılamak için betonun içine çelik çubuklar, yani demir donatılar yerleştirilir. Donatı işçiliği, merdivenin yapısal güvenliğini doğrudan belirler.
Donatı planının okunması
Statik projede, merdivende kullanılacak demirlerin çapları, aralıkları, büküm şekilleri (pilye, gçnye) ve yerleşim yerleri detaylı olarak gösterilir. Uygulamayı yapacak demirci ustası, bu projeyi doğru okuyarak donatıları hazırlamalıdır. Projeye aykırı yapılan bir donatı uygulaması, yapının güvenliğini tehlikeye atar.
Donatıların döşenmesi
Kalıp hazırlandıktan sonra, projeye uygun olarak kesilip bükülen demir donatılar kalıbın içine yerleştirilir. Ana donatılar (pilyeler), merdivenin alt ve üst kısımlarındaki çekme bölgelerine yerleştirilir. Dağıtma donatıları ise ana donatılara dik yönde bağlanarak yükün daha homojen dağılmasını temin eder. Donatıların birbirine ve kalıba olan mesafesi, paspayı adı verilen küçük beton veya plastik parçalarla ayarlanır. Paspayı, demir donatının beton içinde kalarak korozyondan korunmasını ve betonla tam bir aderans (yapışma) kurmasını sağlar. Tüm donatılar, bağ teli ile birbirine sağlamca bağlanarak beton dökümü sırasında yerlerinden oynamaları engellenir. Bu işlem, titizlik ve dikkat isteyen bir iştir. Alanında yetkin bir ekip, yapının ömrünü ve dayanıklılığını güvenceye alır.
Villa gibi özel konut projelerinde estetik kadar güvenlik de ön plandadır. Tint Mimarlık gibi deneyimli firmalar, mimari tasarım ile statik projelerin kusursuz uyumunu gözetir. Ankara, İzmir, Eskişehir ve Muğla’daki projelerinde, her detayı titizlikle ele alarak hem görsel açıdan tatmin edici hem de mühendislik açısından sağlam yapılar ortaya koyarlar.
Beton Dökümü ve Kür İşlemleri
Kalıp ve donatı işlemleri tamamlandığında, merdiven imalatının son ana aşaması olan beton dökümüne geçilir. Betonun kalitesi, karıştırılma şekli, yerine yerleştirilmesi ve sonrasındaki bakımı, merdivenin nihai dayanımını belirler.
Betonun dökülmesi
Beton dökümü, merdivenin en alt basamağından başlanarak yukarı doğru ilerlenir. Beton, kalıbın her köşesine ulaşacak şekilde homojen bir biçimde yayılmalıdır. Döküm sırasında vibratör ismi verilen bir aletin yardımıyla beton sıkıştırılır. Bu işlem, betonun içindeki hava boşluklarını çıkararak daha yoğun ve sağlam bir yapıya kavuşmasını sağlar. Vibratörün doğru uygulanması, betonun ayrışmasını (çakıl, kum ve çimento hamurunun birbirinden ayrılması) önlemek adına önemlidir. Beton dökümü kesintisiz ve tek seferde tamamlanmalıdır.
Yüzeyin düzeltilmesi ve bakımı (Kür)
Beton döküldükten ve rıht seviyelerine kadar doldurulduktan sonra, basamak yüzeyleri bir mala yardımıyla düzeltilerek pürüzsüz bir görünüm kazandırılır. Betonun prizini alıp sertleşmeye başlamasından sonraki süreç “kür” olarak adlandırılır. Bu süreçte betonun bünyesindeki suyun ani bir şekilde buharlaşması engellenmelidir. Çimento, tam dayanımına ulaşmak için suya ihtiyaç duyar. Bu sebeple, beton yüzeyi belirli bir süre (genellikle en az 7 gün) boyunca nemli tutulur. Bu işlem, yüzeye sürekli su püskürterek veya üzerini ıslak çuvallar ve naylon örtülerle kapatarak yapılır. Doğru bir kür işlemi, betonda oluşabilecek rötre (büzülme) çatlaklarını engeller ve merdivenin hedeflenen dayanıma ulaşmasını garantiler.
Kalıbın sökülmesi
Beton yeterli dayanıma ulaştıktan sonra kalıplar sökülebilir. Kalıp sökme süresi, hava sıcaklığına ve kullanılan çimento tipine bağlı olarak değişir. Genellikle yan kalıplar (rıht tahtaları) birkaç gün içinde alınabilirken, merdivenin altındaki taşıyıcı iskele ve kalıbın sökülmesi için en az 21 gün beklenmesi tavsiye edilir. Erken sökülen kalıplar, merdivende sehim (eğilme) ve çatlak gibi kalıcı hasarlara yol açabilir. Bu süreçlerin tamamı, yapının güvenliği ve uzun ömürlü olması için bir bütün olarak ele alınmalıdır.
Ayrıca okuyun: Enerji Kimlik Belgesi (EKB) Nedir?