Mimarlıkta Kullanılan 22 Temel Terim

Mimarlık, sadece binaların tasarımı ve inşasıyla ilgili bir disiplin değildir; aynı zamanda bir sanat, bir bilim ve bir yaşam biçimidir. Bu karmaşık ve büyüleyici dünyayı anlamak için, kullanılan temel terimlere aşina olmak gerekir.

Plan

Plan, bir yapının yatay kesitini gösteren çizimdir. Genellikle zemin seviyesinden 1.20 – 1.50 metre yükseklikten kesilmiş gibi düşünülerek çizilir ve duvarlar, kapılar, pencereler, merdivenler gibi yapı elemanlarının yerleşimini gösterir. Planlar, bir yapının organizasyonunu ve mekanlar arasındaki ilişkiyi anlamak için temel araçlardır. Örneğin, bir evin planına bakarak, oturma odası, mutfak, yatak odaları ve banyo gibi mekanların nasıl düzenlendiğini görebilirsiniz.

Planlar, ölçeklendirilerek çizilir; yani, gerçek boyutların belirli bir oranda küçültülmüş halidir. Bu sayede, büyük bir yapının bile kağıt üzerinde temsil edilmesi mümkün olur. Planlar, farklı amaçlar için farklı ölçeklerde çizilebilir. Örneğin, bir binanın genel yerleşimini gösteren bir plan, 1/100 ölçeğinde çizilebilirken, bir odanın detaylı planı 1/20 ölçeğinde çizilebilir.

Plan türleri

Planlar, gösterdikleri bilgiye göre farklı türlere ayrılır:

• Vaziyet planı: Bir yapının bulunduğu arsanın konumunu, çevresindeki yolları, diğer yapıları ve peyzaj öğelerini gösteren plandır.
• Kat planı: Her bir katın ayrı ayrı planını gösterir. Zemin kat planı, birinci kat planı gibi.
• Çatı planı: Çatı eğimlerini, mahya ve saçak gibi çatı elemanlarını gösteren plandır.
• Tesisat planı: Elektrik, su, ısıtma ve havalandırma gibi tesisat sistemlerinin yerleşimini gösteren plandır.

Planlar, mimarlar, mühendisler ve inşaatçılar için vazgeçilmezdir. Bir yapının tasarımından inşasına kadar her aşamada kullanılırlar.

Kesit

Kesit, bir yapının dikey olarak kesildiğini varsayarak, kesit düzlemi boyunca görünen iç yapısını gösteren çizimdir. Duvarların kalınlığı, kat yükseklikleri, çatı yapısı, merdivenler ve diğer yapı elemanlarının yüksekliklerini ve birbirleriyle ilişkilerini gösterir. Tıpkı planlar gibi kesitler de ölçeklendirilerek çizilir.

Kesitler, bir yapının iç mekanlarının nasıl organize edildiğini ve farklı katlar arasındaki ilişkiyi anlamak için önemlidir. Örneğin, bir evin kesitine bakarak, zemin kat ile birinci kat arasındaki tavan yüksekliğini, merdivenlerin nasıl yerleştirildiğini ve çatı eğimini görebilirsiniz.

Kesit türleri

• Boy kesit: Yapının uzun kenarı boyunca alınan kesittir.
• En kesit: Yapının kısa kenarı boyunca alınan kesittir.
• Detay kesiti: Belirli bir yapı elemanının, örneğin bir duvarın veya pencerenin detaylı olarak gösterildiği kesittir.

Kesitler, planlarla birlikte kullanılarak bir yapının üç boyutlu olarak anlaşılmasını sağlar. Mimarlar, kesitleri kullanarak mekanların yüksekliklerini, ışık ve gölge oyunlarını ve iç mekan atmosferini tasarlarlar.

Cephe

Cephe, bir yapının dış yüzeylerinin görünüşünü gösteren çizimdir. Genellikle ön cephe, arka cephe ve yan cepheler olarak adlandırılan farklı yönlerden çizimler yapılır. Cepheler, pencereler, kapılar, balkonlar, saçaklar gibi dış cephe elemanlarının yerleşimini, boyutlarını ve oranlarını gösterir.

Cepheler, bir yapının dış görünüşünü, stilini ve karakterini belirler. Mimarlar, cepheleri tasarlarken estetik kaygılarla birlikte, iklim koşulları, güneş ışığı, manzara gibi faktörleri de göz önünde bulundururlar. Örneğin, sıcak bir iklimde, güneş ışığını engellemek için küçük pencereler ve derin saçaklar tercih edilebilirken, soğuk bir iklimde, güneş ışığını içeri almak için büyük pencereler kullanılabilir.

Cephe türleri

• Ön cephe: Yapının ana girişinin bulunduğu cephedir.
• Arka cephe: Ön cephenin karşı tarafındaki cephedir.
• Yan cephe: Yapının yan taraflarındaki cephelerdir.

Cepheler, bir yapının çevresiyle olan ilişkisini de belirler. Mimarlar, cepheleri tasarlarken, yapının bulunduğu çevrenin dokusuna, ölçeğine ve karakterine uyum sağlamaya özen gösterirler.

Ölçek

Ölçek, bir çizimin gerçek boyutlarla olan oranını ifade eder. Mimarlık çizimlerinde, gerçek boyutlar kağıt üzerine sığdırılamayacak kadar büyük olduğu için, ölçeklendirme kullanılır. Ölçek, 1/100, 1/50, 1/20 gibi kesirlerle ifade edilir. Örneğin, 1/100 ölçeğinde bir çizimde, çizimdeki 1 cm, gerçekte 100 cm’ye (yani 1 metreye) karşılık gelir.

Ölçek, mimarlık çizimlerinin anlaşılması ve kullanılması için önemlidir. Çizimdeki ölçüleri ölçek faktörüyle çarparak gerçek boyutları hesaplayabiliriz. Örneğin, 1/50 ölçeğinde bir planda, bir duvarın uzunluğu 5 cm olarak gösteriliyorsa, gerçek uzunluğu 5 cm x 50 = 250 cm (yani 2.5 metre) olacaktır.

Ölçek seçimi

Kullanılacak ölçek, çizimin amacına ve detay seviyesine göre değişir. Genel yerleşim planları gibi küçük ölçekli çizimler, büyük bir alanı göstermek için kullanılırken, detay çizimleri gibi büyük ölçekli çizimler, belirli bir yapı elemanını ayrıntılı olarak göstermek için kullanılır.

Ölçek, mimarlık çizimlerinin doğruluğu ve tutarlılığı için de önemlidir. Tüm çizimler aynı ölçekte veya birbirleriyle uyumlu ölçeklerde yapılmalıdır. Bu sayede, farklı çizimler arasında karşılaştırma yapmak ve bir yapının bütünsel olarak anlaşılmasını sağlamak mümkün olur.

Modül

Modül, mimarlıkta tekrar eden bir ölçü birimidir. Bir yapının tasarımında, belirli bir modül belirlenerek, yapı elemanlarının boyutları ve aralıkları bu modüle göre düzenlenir. Modüler tasarım, orantı, düzen ve uyum sağlamaya yardımcı olur.

Modül, antik çağlardan beri mimarlıkta kullanılmaktadır. Antik Yunan tapınaklarında, sütunların çapı bir modül olarak alınmış ve diğer yapı elemanları bu modüle göre oranlanmıştır. Modern mimarlıkta da modüler tasarım, özellikle prefabrik yapı elemanlarının kullanıldığı projelerde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Modülün avantajları

• Standardizasyon: Modüler tasarım, yapı elemanlarının standardizasyonuna olanak sağlar. Bu da üretim ve inşaat süreçlerini kolaylaştırır ve maliyetleri düşürür.
• Esneklik: Modüler sistemler, farklı ihtiyaçlara göre uyarlanabilir ve değiştirilebilir.
• Estetik: Modüler tasarım, orantı, ritim ve düzen yaratır.

Modül, mimarinin temel prensiplerinden biri olan orantı kavramıyla yakından ilişkilidir. Mimarlar, modülleri kullanarak, yapı elemanları arasında uyumlu ve estetik bir ilişki kurarlar.

Kolon

Kolon, dikey bir yapı elemanıdır ve yükleri taşıyarak temele iletir. Kolonlar, genellikle betonarme, çelik veya ahşaptan yapılır. Binalarda, köprülerde ve diğer yapılarda kullanılırlar.

Kolonlar, mimarlık tarihinde önemli bir rol oynamıştır. Antik Yunan ve Roma mimarisinde, taşıyıcı sistemin temel elemanı olan kolonlar, aynı zamanda estetik bir unsur olarak da kullanılmıştır. Gotik mimaride ise, ince ve uzun kolonlar, yükselme ve hafiflik hissini vurgulamak için kullanılmıştır.

Kolon türleri

• Betonarme kolon: Beton ve çelik kullanılarak yapılan kolonlardır. Modern mimaride en yaygın kullanılan kolon türüdür.
• Çelik kolon: Çelik profillerden yapılan kolonlardır. Yüksek mukavemeti sayesinde, büyük açıklıkları geçmek için idealdir.
• Ahşap kolon: Ahşaptan yapılan kolonlardır. Geleneksel mimaride ve bazı modern yapılarda kullanılır.

Kolonlar, bir yapının taşıyıcı sisteminin önemli bir parçasıdır. Mimarlar, kolonları tasarlarken, hem yapısal gereklilikleri hem de estetik kaygıları göz önünde bulundururlar.

Kiriş

Kiriş, yatay bir yapı elemanıdır ve kolonlar arasında uzanarak yükleri taşır. Kirişler, genellikle betonarme, çelik veya ahşaptan yapılır. Binalarda, köprülerde ve diğer yapılarda kullanılırlar.

Kirişler, kolonlarla birlikte çalışarak bir yapının iskeletini oluşturur. Yükleri kolonlara aktararak, yapının stabil kalmasını sağlarlar. Kirişler, aynı zamanda tavan ve döşeme gibi yapı elemanlarını da destekler.

Kiriş türleri

• Betonarme kiriş: Beton ve çelik kullanılarak yapılan kirişlerdir. Modern mimaride en yaygın kullanılan kiriş türüdür.
• Çelik kiriş: Çelik profillerden yapılan kirişlerdir. Yüksek mukavemeti sayesinde, büyük açıklıkları geçmek için idealdir.
• Ahşap kiriş: Ahşaptan yapılan kirişlerdir. Geleneksel mimaride ve bazı modern yapılarda kullanılır.

Kirişler, mimarlar için önemli bir tasarım aracıdır. Kirişlerin boyutları, şekilleri ve yerleşimleri, bir yapının mekan organizasyonunu ve estetik görünümünü etkiler.

Temel

Temel, bir yapının en alt kısmında yer alan ve yükleri zemine aktaran yapı elemanıdır. Temeller, genellikle betonarme veya taştan yapılır. Zemin koşullarına, yapının büyüklüğüne ve taşıyacağı yüklere göre farklı tiplerde temeller kullanılır.

Temel, bir yapının en önemli parçasıdır. Sağlam bir temel olmadan, yapı güvenli ve dayanıklı olamaz. Temeller, zemin hareketlerine, depremlere ve diğer dış etkenlere karşı dayanıklı olacak şekilde tasarlanır.

Temel türleri

• Radye temel: Geniş bir alana yayılan ve tüm yapıyı destekleyen temel türüdür. Yumuşak zeminlerde ve yüksek binalarda kullanılır.
• Mantar temel: Tek bir kolonun yükünü taşıyan temel türüdür.
• Sürekli temel: Duvarlar gibi uzun yapı elemanlarının altına yapılan temel türüdür.

Temeller, mimarlar ve inşaat mühendisleri tarafından dikkatlice tasarlanır. Zemin etüdleri yapılarak, zeminin taşıma kapasitesi ve diğer özellikleri belirlenir ve buna göre uygun temel tipi seçilir.

Çatı

Çatı, bir yapının en üst kısmını örten ve yağmur, kar, güneş gibi dış etkenlerden koruyan yapı elemanıdır. Çatılar, genellikle kiremit, sac, shingle gibi malzemelerle kaplanır. Çatı şekilleri, iklim koşullarına, mimari stile ve diğer faktörlere göre değişir.

Çatılar, bir yapının estetik görünümünü de etkiler. Farklı çatı şekilleri, farklı mimari stilleri yansıtır. Örneğin, beşik çatı geleneksel mimaride sıkça kullanılırken, düz çatı modern mimaride daha yaygındır.

Çatı türleri

• Beşik çatı: İki eğimli yüzeye sahip olan çatı türüdür. Geleneksel mimaride yaygın olarak kullanılır.
• Düz çatı: Eğimsiz veya çok az eğimli olan çatı türüdür. Modern mimaride yaygındır.
• Kırma çatı: Dört eğimli yüzeye sahip olan çatı türüdür. Karmaşık planlı yapılarda kullanılır.

Çatılar, mimarlar için önemli bir tasarım elemanıdır. Çatı şekli, bir yapının karakterini ve çevresiyle olan ilişkisini etkiler.

Saçak

Saçak, çatının kenarından dışarı doğru uzanan kısımdır. Duvarları yağmurdan ve güneşten korur. Saçaklar, genellikle ahşap veya metalden yapılır. Saçak genişliği, iklim koşullarına ve mimari stile göre değişir.

Saçaklar, bir yapının estetik görünümünü de etkiler. Geniş saçaklar, gölge sağlayarak yapıyı serin tutar ve görsel olarak da yapıyı daha geniş gösterir. Dar saçaklar ise, modern bir görünüm sağlar.

Saçak türleri

• Açık saçak: Çatı eğimini takip eden ve alt kısmı açıkta olan saçak türüdür.
• Kapalı saçak: Alt kısmı ahşap veya başka bir malzemeyle kapatılan saçak türüdür.
• Kutu saçak: Modern mimaride kullanılan, düz ve keskin hatlara sahip saçak türüdür.

Saçaklar, mimarlar tarafından hem fonksiyonel hem de estetik amaçlarla kullanılır. Saçak genişliği ve şekli, yapının karakterini ve çevresiyle olan ilişkisini etkiler.

Pencere

Pencere, bir yapının duvarında açılan ve ışığı içeri alan, havalandırma sağlayan ve dışarıyı görmeyi mümkün kılan bir açıklıktır. Pencereler, genellikle camla kaplanır ve ahşap, PVC veya alüminyum gibi malzemelerden yapılan çerçevelerle çevrilidir.

Pencereler, bir yapının iç mekan kalitesini önemli ölçüde etkiler. Doğal ışık, iç mekanları aydınlatır, ferahlık hissi yaratır ve enerji tasarrufu sağlar. Pencereler ayrıca, manzarayı içeri alarak iç mekanlarla dış mekan arasında bir bağlantı kurar.

Pencere türleri

• Kanat pencere: Yanlara doğru açılan pencere türüdür.
• Vasistas pencere: Üstten veya alttan açılan pencere türüdür.
• Sürgülü pencere: Yanlara doğru kaydırılarak açılan pencere türüdür.
• Fransız pencere: Yere kadar uzanan ve balkon kapısı gibi açılabilen pencere türüdür.

Pencereler, mimarlar için önemli bir tasarım elemanıdır. Pencerelerin boyutları, şekilleri ve yerleşimleri, bir yapının estetik görünümünü, ışık ve gölge oyunlarını ve iç mekan atmosferini etkiler.

Kapı

Kapı, bir yapının iç mekanlarını veya dış mekanla bağlantısını sağlayan, açılıp kapanabilen bir yapı elemanıdır. Kapılar, genellikle ahşaptan, metalden veya PVC’den yapılır. Kapılar, güvenlik, mahremiyet ve ısı yalıtımı sağlar.

Kapılar, bir yapının kullanımını ve organizasyonunu etkiler. Farklı mekanlar arasında geçişi sağlarlar ve mekanları birbirinden ayırırlar. Kapılar ayrıca, bir yapının estetik görünümüne de katkıda bulunur.

Kapı türleri

• Tek kanatlı kapı: Tek bir kanattan oluşan kapıdır.
• Çift kanatlı kapı: İki kanattan oluşan kapıdır.
• Sürgülü kapı: Yanlara doğru kaydırılarak açılan kapıdır.
• Döner kapı: Otel ve alışveriş merkezleri gibi yoğun giriş çıkış olan yerlerde kullanılan, dönen kanatlı kapıdır.

Kapılar, mimarlar tarafından hem fonksiyonel hem de estetik amaçlarla kullanılır. Kapıların boyutları, şekilleri ve malzemeleri, yapının karakterini ve stilini yansıtır.

Merdiven

Merdiven, farklı katlar arasında dikey geçişi sağlayan bir yapı elemanıdır. Merdivenler, basamaklar ve rıhtlardan oluşur. Merdivenler, iç mekanlarda veya dış mekanlarda bulunabilir.

Merdivenler, bir yapının kullanımını ve organizasyonunu etkiler. Farklı katlar arasında erişim sağlarlar ve mekanlar arasındaki bağlantıyı kurarlar. Merdivenler ayrıca, bir yapının estetik görünümüne de katkıda bulunabilir.

Merdiven türleri

• Düz merdiven: Düz bir çizgide ilerleyen merdiven türüdür.
• Döner merdiven: Spiral şeklinde yükselen merdiven türüdür. Dar alanlarda yer tasarrufu sağlar.
• U şeklinde merdiven: İki düz kol ve bir sahanlıktan oluşan merdiven türüdür.
• L şeklinde merdiven: Birbirine dik açıyla yerleştirilmiş iki düz koldan oluşan merdiven türüdür.