Kamu binalarında erişilebilirlik kuralları, bu mekânların toplumun her bireyi tarafından rahat, bağımsız ve güvenli bir şekilde kullanılabilmesini amaçlar. Bu, sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda sosyal adaletin ve kapsayıcılığın da bir gereğidir. Engelli bireyler, yaşlılar, hamileler, bebek arabası kullananlar veya geçici hareket kısıtlılığı yaşayanlar… Herkesin kamu hizmetlerine eşit erişim hakkı vardır. Bu hak, mimari engellerin ortadan kaldırılmasıyla başlar.
Erişilebilirlik Neden Bu Kadar Önemli?
Erişilebilirlik, neden bu kadar önemli sorusuna cevap ararken, öncelikle “erişilebilirlik” kavramının sadece fiziksel engelleri aşmaktan çok daha fazlasını ifade ettiğini anlamak gerekir. Bir binanın kapısından içeri adım atmakla başlayan, bilgiye erişimden iletişime, hizmetlerden yararlanmaya kadar uzanan geniş bir yelpazeyi kapsar.
- Toplumsal katılım: Düşünün ki, tekerlekli sandalye kullanan bir birey, rampası olmayan bir belediye binasına giremiyor. Ya da görme engelli bir vatandaş, kabartma yazıları olmayan bir yönlendirme tabelası yüzünden kayboluyor. Bu tür engeller, insanların toplumsal hayata katılımını kısıtlar, onları izole eder. Erişilebilirlik, bu engelleri ortadan kaldırarak herkesin topluma eşit şekilde katılmasını teşvik eder.
- Bağımsız yaşam: Erişilebilir bir çevre, bireylerin başkalarına bağımlı olmadan, kendi başlarına hareket etmelerini, işlerini görmelerini sağlar. Bu, özgüvenlerini artırır, yaşam kalitelerini yükseltir..
- Ekonomik fırsatlar: Erişilebilirlik, sadece sosyal hayata katılımı değil, ekonomik fırsatlara erişimi de kolaylaştırır. Engelli bireylerin iş hayatına katılımı, eğitim olanaklarından yararlanması, erişilebilir mekânlar sayesinde mümkün olur.
- İnsan hakları: Erişilebilirlik, temel bir insan hakkıdır. Herkesin kamu hizmetlerinden eşit şekilde yararlanma hakkı vardır. Bu, sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda ahlaki bir sorumluluktur.
Türkiye’de Erişilebilirlik Mevzuatı Neredeyiz, Nereye Gidiyoruz?
Türkiye’de erişilebilirlik mevzuatı, son yıllarda önemli gelişmeler kaydetse de, hala kat edilmesi gereken uzun bir yol var.
Temel yasal dayanaklar: Türkiye’de erişilebilirliği düzenleyen temel yasal metinler şunlardır:
- 5378 Sayılı Engelliler Hakkında Kanun
- 3194 Sayılı İmar Kanunu ve ilgili yönetmelikler
- Çeşitli bakanlıklar tarafından yayımlanan genelgeler ve tebliğler
Bu yasal düzenlemeler, kamu binalarının, açık alanların, toplu taşıma araçlarının ve bilgi iletişim teknolojilerinin engelliler için erişilebilir olmasını zorunlu kılar.
Güçlü yönler:
- Kapsamlı bir yasal çerçevenin oluşturulması
- Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Komisyonlarının kurulması
- Farkındalık artırma çalışmaları
- Yerel yönetimlerin erişilebilirlik projelerine destek vermesi
Zayıf yönler:
- Uygulamada yaşanan aksaklıklar, denetim eksiklikleri
- Yaptırımların yetersiz kalması
- Standartların tam olarak uygulanmaması veya farklı yorumlanması
- Erişilebilirlik konusundaki uzman personel eksikliği
Kamu Binalarında Erişilebilirlik Standartları
Kamu binalarında erişilebilirlik standartları, bu mekânların herkes tarafından kullanılabilirliğini sağlamak için belirlenmiş asgari gerekliliklerdir. Bu standartlar, bina girişlerinden tuvaletlere, asansörlerden acil çıkışlara kadar her detayı kapsar:
Bina girişleri ve rampalar
Bina girişleri ve rampalar, erişilebilirliğin ilk ve en önemli adımıdır. Düşünsenize, bir binaya giremiyorsanız, içerdeki hizmetlerden nasıl yararlanabilirsiniz?
- Rampa eğimi ve genişliği: Rampalar, tekerlekli sandalye kullanıcılarının ve yürüme zorluğu çekenlerin binalara rahatça girebilmesi için hayati öneme sahiptir. Rampa eğimi, %8’i geçmemeli, genişliği ise en az 120 cm olmalıdır.
- Kapı genişliği ve eşik yüksekliği: Kapıların, tekerlekli sandalyenin rahatça geçebileceği genişlikte (en az 90 cm) olması gerekir. Eşik yüksekliği ise 2 cm’yi geçmemelidir.
- Zemin kaplamaları: Kaygan olmayan, düzgün ve pürüzsüz zemin kaplamaları tercih edilmelidir.
İç mekân düzenlemeleri
İç mekân düzenlemeleri, binanın içindeki her alana erişimi kolaylaştırmalıdır. Koridorlar, asansörler, merdivenler, tuvaletler… Her detay düşünülmelidir.
- Koridor genişliği ve dönüş alanları: Koridorların genişliği, tekerlekli sandalyenin rahatça manevra yapabileceği şekilde (en az 150 cm) olmalıdır. Dönüş alanları da yeterli büyüklükte olmalıdır.
- Asansörler: Asansörler, katlar arası erişimi sağlamak için vazgeçilmezdir. Asansör kabinlerinin genişliği, düğmelerin yerleşimi, sesli ve görsel uyarı sistemleri gibi detaylar erişilebilirlik standartlarına uygun olmalıdır.
- Merdivenler: Merdivenlerin basamak yüksekliği ve genişliği, tırabzanların yerleşimi gibi unsurlar, görme engelliler ve yaşlılar için önemlidir.
- Tuvaletler: Engelli tuvaletleri, özel gereksinimleri karşılayacak şekilde tasarlanmalıdır. Tutunma barları, lavabo yüksekliği, klozet yüksekliği gibi detaylar standartlara uygun olmalıdır.
Yönlendirme ve bilgilendirme
Yönlendirme ve bilgilendirme, özellikle görme engelli ve işitme engelli bireyler için hayati öneme sahiptir. Doğru yönlendirme tabelaları, sesli anonslar, kabartma yazılar… Bunlar, herkesin binada kolayca yolunu bulmasını sağlar.
- Görsel işaretler: Yönlendirme tabelaları, zıt renkler kullanılarak ve yeterince büyük puntolarla hazırlanmalıdır.
- Sesli anonslar: Asansörlerde, acil durum anonslarında ve diğer önemli noktalarda sesli bilgilendirme kullanılmalıdır.
- Kabartma yazılar (Braille Alfabesi): Görme engellilerin bilgiye erişimini sağlamak için kabartma yazılar kullanılmalıdır.
Acil durumlar ve tahliye
Acil durumlar ve tahliye, erişilebilirlik açısından özel bir öneme sahiptir. Yangın, deprem gibi durumlarda herkesin güvenli bir şekilde binayı terk edebilmesi gerekir.
- Acil çıkış yolları: Acil çıkış yolları, tekerlekli sandalye kullanıcılarının ve diğer engelli bireylerin rahatça kullanabileceği şekilde düzenlenmelidir.
- Uyarı sistemleri: Görsel ve işitsel uyarı sistemleri, acil durum anonsları, herkesin tehlikeyi fark etmesini sağlamalıdır.
- Tahliye planları: Engelli bireylerin tahliyesi için özel planlar hazırlanmalı ve bu planlar düzenli olarak tatbik edilmelidir.
Erişilebilirlik Uygulamalarında Karşılaşılan Zorluklar ve Çözüm Önerileri
Erişilebilirlik uygulamalarında karşılaşılan zorluklar, genellikle bilgi eksikliği, maliyet endişeleri, eski binaların dönüştürülmesi gibi konularda yoğunlaşır. Ancak, bu zorlukların üstesinden gelmek için pek çok çözüm yolu bulunmaktadır.
Bilgi eksikliği
Birçok kişi, erişilebilirlik standartları ve uygulamaları konusunda yeterli bilgiye sahip değildir. Bu durum, yanlış uygulamalara veya eksikliklere yol açabilir.
Çözüm: Eğitimler, seminerler, broşürler ve rehberler aracılığıyla farkındalık artırılmalıdır. Mimarlar, mühendisler, müteahhitler ve kamu personeli için özel eğitim programları düzenlenmelidir.
Maliyet endişeleri
Bazı kişiler, erişilebilirlik düzenlemelerinin ek maliyet getireceğini düşünür. Ancak, erişilebilirlik, uzun vadede daha kapsayıcı ve sürdürülebilir bir toplum yaratmanın yatırımıdır.
Çözüm: Devlet teşvikleri, vergi indirimleri ve hibe programları ile erişilebilirlik projeleri desteklenmelidir. Ayrıca, erişilebilir tasarımın aslında ek maliyet getirmeyen, hatta uzun vadede tasarruf sağlayan bir yaklaşım olduğu anlatılmalıdır.
Eski binaların dönüştürülmesi
Mevcut binaların erişilebilir hale getirilmesi, bazen teknik zorluklar yaratabilir.
Çözüm: Uzman bir ekip tarafından detaylı bir erişilebilirlik değerlendirmesi yapılmalı, öncelikli alanlar belirlenmeli ve uygun çözümler üretilmelidir. Kademeli bir dönüşüm planı uygulanabilir.
Denetim eksikliği
Erişilebilirlik denetimleri, uygulamaların standartlara uygunluğunu sağlamak için hayati öneme sahiptir. Ancak, denetimler bazen yetersiz kalabilir.
Çözüm: Denetimler sıklaştırılmalı, denetim ekipleri güçlendirilmeli ve yaptırımlar caydırıcı olmalıdır.
Evrensel Tasarım İlkeleri
Evrensel tasarım ilkeleri, mekânların, ürünlerin ve hizmetlerin, mümkün olan en geniş kullanıcı kitlesi tarafından, özel bir uyarlamaya veya ek tasarıma ihtiyaç duymadan kullanılabilmesini amaçlar. Bu ilkeler, sadece engelliler için değil, herkes için daha iyi bir çevre yaratır.
- Eşit kullanım: Tasarım, farklı yeteneklere sahip insanlar için kullanışlı ve pazarlanabilir olmalıdır.
- Kullanımda esneklik: Tasarım, çok çeşitli bireysel tercihlere ve yeteneklere uyum sağlamalıdır.
- Basit ve sezgisel kullanım: Tasarımın kullanımı, kullanıcının deneyimi, bilgisi, dil becerileri veya mevcut konsantrasyon seviyesinden bağımsız olarak kolay anlaşılır olmalıdır.
- Algılanabilir bilgi: Tasarım, kullanıcının duyusal yeteneklerinden veya ortam koşullarından bağımsız olarak gerekli bilgileri etkili bir şekilde iletmelidir.
- Hata toleransı: Tasarım, tehlikeleri ve kazaların veya istenmeyen eylemlerin olumsuz sonuçlarını en aza indirmelidir.
- Düşük fiziksel çaba: Tasarım, verimli, rahat ve minimum yorgunlukla kullanılabilir olmalıdır.
- Yaklaşım ve kullanım için boyut ve alan: Kullanıcının vücut büyüklüğü, duruşu veya hareketliliğinden bağımsız olarak, erişim, ulaşım, manipülasyon ve kullanım için uygun boyut ve alan sağlanmalıdır.
Tint Mimarlık Erişilebilir ve Sürdürülebilir Projelerin Öncüsü
Tint Mimarlık, Ankara Çayyolu merkezli ofisiyle, erişilebilirlik ve sürdürülebilirlik ilkelerini projelerinin merkezine koyan bir mimarlık ofisidir. 200’den fazla projeye imza atmış, ödüllü bir ekip olarak, insan odaklı ve çevreye duyarlı tasarımlar geliştirmektedir.
- Uzmanlık alanları: Villa projeleri, detaylandırma, uygulama, maliyetlendirme ve icmal analizleri gibi konularda uzmanlaşmıştır.
- İnsan odaklı yaklaşım: İnsan ölçeğini ve kentsel ölçeği göz önünde bulundurarak, kullanıcıların ihtiyaçlarına ve beklentilerine cevap veren projeler üretir.
- 3 Boyutlu çizimler: Projeleri, 3 boyutlu çizimlerle görselleştirerek müşterilerine sunar.
- Şeffaf raporlama: Maliyetlendirme ve icmal analizlerini şeffaf bir şekilde raporlar.
- Sürdürülebilirlik ilkesi: Mimariyi estetik kaygılarla birlikte insanlığa ve doğaya faydalı olma, sürdürülebilirlik gibi unsurları da göz önünde bulundurarak ele alır.
- Geniş hizmet ağı: İzmir, Eskişehir ve Muğla’da da hizmet vermektedir.
Erişilebilirlik, sadece bir yasal zorunluluk değil, aynı zamanda daha iyi bir yaşamın anahtarıdır. Tint Mimarlık olarak, bu bilinçle hareket ediyor ve projelerimizi bu doğrultuda şekillendiriyoruz. Eğer siz de erişilebilir ve sürdürülebilir bir yaşam alanı hayal ediyorsanız, bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Ayrıca okuyun: Mimarlık Nedir? Temel Kavramlar ve Tanımlar